Căn cứ Công văn số 2754/SYT-TTr ngày 29/5/2025 của Sở Y tế về tham gia góp ý đối với hồ sơ dự thảo Luật Dân số, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh đã tổ chức nghiên cứu đối với dự thảo Luật.

Trên cơ sở tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri liên quan đến việc thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về dân số trên địa bàn tỉnh thời gian qua, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh đã có văn bản đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét một số nội dung:

Về một số vấn đề chung của Luật, việc sửa đổi Luật để thay thế Pháp lệnh Dân số năm 2003 phù hợp quan điểm, chủ chương của Đảng như: Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII về công tác dân số trong tình hình mới; Nghị quyết số 42-NQ/TW ngày 24 tháng 11 năm 2023 của Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong giai đoạn mới; Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới “Tập trung rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về dân số phù hợp với những thay đổi về quy mô, cơ cấu, chất lượng và phân bố dân cư, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới; Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng “khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về số con được sinh phù hợp với quan điểm về dân số và phát triển.

Luật được ban hành tạo ra cơ sở pháp lý cho việc thể chế hóa các chủ trương, đường lối, và chính sách của Đảng về công tác dân số trong bối cảnh hiện nay; giải quyết các thách thức liên quan đến xu hướng già hóa dân số, tận dụng lợi thế của thời kỳ cơ cấu dân số vàng, và khắc phục tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, duy trì mức sinh thay thế; hướng đến việc nâng cao chất lượng dân số, phát triển lực lượng lao động đông đảo, có thu nhập cao, qua đó nâng cao vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Đồng thời, khắc phục các tồn tại, hạn chế, bất cập hiện có, đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất trong hệ thống chính sách và pháp luật hiện hành.

Một số nội dung cụ thể dự thảo Luật, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh đề nghị đối với cơ quan soạn thảo các nội dung:

Một là, Khoản 3 và 4 Điều 6 quy định các hành vi bị nghiêm cấm về “lựa chọn giới tính thai nhi” quy định trên phù hợp với các quy định hiện hành, tuy nhiên dự thảo Luật cần bổ sung rõ việc xác định giới tính thai nhi phục vụ cho chẩn đoán dị tật là hợp pháp. Đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung về trường hợp ngoại lệ “Trừ trường hợp thực hiện vì mục đích chẩn đoán y khoa theo hướng dẫn của Bộ Y tế”.

Thực tiễn trong quá trình triển khai các chính sách hỗ trợ như: khuyến khích sinh đủ hai con, tầm soát trước sinh và sơ sinh, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, hỗ trợ vùng khó khăn… đã xuất hiện nguy cơ bị lợi dụng, khai sai đối tượng hoặc giả mạo hồ sơ để trục lợi. Hành vi này có thể gây thất thoát ngân sách, ảnh hưởng đến hiệu quả, công bằng và minh bạch trong thực hiện chính sách dân số. Dự thảo Luật hiện chưa có quy định cụ thể các hành vi bị nghiêm cấm, dẫn đến thiếu căn cứ pháp lý để xử lý vi phạm. Để góp phần bảo đảm kỷ cương, phòng ngừa vi phạm, tạo niềm tin và đồng thuận xã hội trong quá trình triển khai Luật, đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung một khoản quy định hành vi bị nghiêm cấm tại Điều 6 về việc lợi dụng việc thực hiện chính sách dân số để trục lợi, gian lận, giả mạo hồ sơ nhằm hưởng chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Hai là, Khoản 3 Điều 16 quy định “Đối tượng chính sách, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và đối tượng có hoàn cảnh gia đình khó khăn được Nhà nước hỗ trợ thực hiện tầm soát, chẩn đoán và điều trị trước sinh và sơ sinh”. Tuy nhiên, dự thảo luật hiện chưa quy định về hình thức, mức độ và cơ chế hỗ trợ này, đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung quy định rõ về các nội dung được hỗ trợ (hỗ trợ toàn bộ chi phí hay một phần, bao gồm các xét nghiệm, tư vấn, thuốc men, hay cả chi phí đi lại, ăn ở khi khám bệnh, cơ quan nào tổ chức, ngân sách từ đâu, phân công trách nhiệm cụ thể cho Bộ Y tế, bảo hiểm y tế, địa phương…).

Ba là, Điều 19 dự thảo về phát triển nguồn nhân lực chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, Luật đã quy định các biện pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực để chăm sóc sức khỏe người cao tuổi như: Nhà nước có chính sách về cấp học bổng cho người học; Hỗ trợ học phí đối với người học chuyên ngành; Hỗ trợ kinh phí bồi dưỡng, tập huấn cho nhân viên chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại cộng đồng… tuy nhiên, các giải pháp chủ yếu được thực hiện cho người học chuyên môn, kỹ năng chăm sóc người cao tuổi, chưa quy định đầu tư cơ sở hạ tầng đảm bảo thực hiện các giải pháp. Để thực hiện tốt, đồng bộ giải pháp về chăm sóc người cao tuổi, đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung quy định trách nhiệm của Nhà nước trong đầu tư, phát triển các trung tâm đào tạo bồi dưỡng, nguồn nhân lực… để cơ quan quản lý nhà nước chủ động thực hiện nhiệm vụ này trong tương lai.

Bốn là, Khoản 4, điều 35 quy định “Trường hợp lao động nữ sinh con thứ 02 (hai) thì người mẹ được nghỉ thêm 01 tháng” quy này có thể dẫn đến 2 cách hiểu: sinh con lần thứ 2 hoặc sinh 02 con (sinh đôi)/lần sinh, đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ quan điểm, nội dung: Quy định áp dụng đối với lần sinh thứ hai hay trường hợp sinh hai con trong một lần sinh (sinh đôi) để thống nhất cách hiểu và áp dụng trong thực tế. Đồng thời nghiên cứu, bổ sung quy định trường hợp người lao động một lần sinh 3 con có thời gian nghỉ hợp lý. Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh đề xuất quy định theo hướng: Trong một lần sinh, trường hợp lao động nữ sinh con thứ 02 (sinh đôi) trở lên cứ mỗi con sinh thêm thì người mẹ được nghỉ thêm 01 tháng.

Năm là, Dự thảo Luật, nhiều điều khoản chỉ dừng lại ở các quy định theo hướng “khuyến khích”, “vận động”, “tuyên truyền”, nhưng chưa đi kèm với các cơ chế hỗ trợ cụ thể để bảo đảm tính khả thi trong thực tiễn. Đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, bổ sung các quy định mang tính chính sách khuyến khích cụ thể, đặc biệt tại các khu vực có mức sinh thấp, như: Trợ cấp tài chính trực tiếp cho các cặp vợ chồng sinh từ hai con; Hỗ trợ nhà ở, ưu đãi thuế, tín dụng đối với hộ gia đình có con nhỏ; Mở rộng chế độ nghỉ thai sản và chăm con nhỏ cho cả bố; Ưu tiên tuyển dụng, bố trí việc làm linh hoạt cho phụ nữ sau sinh; Miễn/giảm học phí, dịch vụ y tế cho trẻ em là con thứ hai trong gia đình sinh đủ hai con theo đúng chính sách… Các chính sách nêu trên không chỉ mang tính động viên, mà còn tạo điều kiện thực tế giúp các cặp vợ chồng yên tâm sinh con và nuôi dạy con tốt, góp phần duy trì mức sinh thay thế, ứng phó với xu hướng mức sinh thấp đang ngày càng gia tăng tại nhiều địa phương./.

Hoàng Quang Chuẩn

Phó trưởng Ban Dân chủ - Pháp luật