Nghề dệt thổ cẩm tại xóm Luống Nọi, xã Ngọc Đào (Hà Quảng) được người dân nơi đây gìn giữ và phát triển. Sản phẩm thổ cẩm đang phục vụ hiệu quả cho phát triển du lịch ở vùng đất này. Nghề thủ công truyền thống dệt thổ cẩm của người Tày xã Ngọc Đào (Hà Quảng) là 1/12 Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công bố năm 2023. Để gìn giữ và phát triển nghề truyền thống này, ngành chức năng của tỉnh đang đề ra nhiều giải pháp.

Du khách trải nghiệm tại làng nghề dệt thổ cẩm xóm Luống Nọi, xã Ngọc Đào (Hà Quảng).

Chủ tịch UBND xã Ngọc Đào Đàm Thị Huệ cho biết: Xóm Luống Nọi - điểm di sản văn hóa nằm trên tuyến phía Bắc trong "Hành trình về nguồn cội" của Công viên địa chất Non nước Cao Bằng được UNESCO công nhận, xóm có 100% người Tày sinh sống với 83 hộ gia đình, 307 nhân khẩu. Trước đây, cả xóm đều làm nghề dệt thổ cẩm. Tuy nhiên, từ năm 2012 đến nay, địa bàn chỉ còn khoảng 30 hộ làm nghề. Nghề dệt thổ cẩm của người Tày xóm Luống Nọi là nghề thủ công truyền thống có từ lâu đời, hình thành và phát triển một cách tự nhiên trong quá trình lao động, xuất phát từ tập quán tự cung tự cấp.

Thổ cẩm truyền thống của người Tày nơi đây được tạo hình, trang trí bằng nhiều loại hoa văn phong phú đẹp mắt trên chất liệu vải chàm với kỹ thuật dệt, tạo hoa văn tinh tế, thể hiện được sự khéo léo của đôi bàn tay và óc thẩm mỹ sáng tạo của người phụ nữ. Thông qua các họa tiết trang trí, hoa văn trên thổ cẩm, người dân nơi đây gửi gắm tâm tư, tình cảm và những khát vọng sống của bản thân; thể hiện thế giới tâm hồn, cuộc sống lao động, tình yêu thương giữa con người với con người và mối liên hệ giữa con người với thế giới tự nhiên. Trong hơn 30 hộ làm nghề dệt thổ cẩm, gia đình Nghệ nhân Nông Thị Thược, xóm Luống Nọi, xã Ngọc Đào duy trì thường xuyên nhất.

Phụ nữ Tày ở xóm Luống Nọi, xã Ngọc Đào (Hà Quảng) dệt thổ cẩm.

Nghệ nhân Nông Thị Thược cho biết, nghề dệt thổ cẩm của người Tày ở Luống Nọi là sự kết hợp hài hòa giữa hoa văn, màu sắc và đường nét. Các màu sắc sáng, tối, nóng, lạnh được xử lý khéo léo trên nền chủ đạo là màu trắng đục, tạo nên bản sắc riêng, độc đáo chỉ có ở nơi đây. Một tấm thổ cẩm 40 cm x 120 cm, tôi bán cho khách nước ngoài tầm 6 triệu đồng. Một tháng nếu làm chăm chỉ, tôi có thể dệt được 3 tấm. Giờ sản phẩm làm ra không đủ cầu, khách khắp nơi đặt như: Hà Nội, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Hòa Bình, Thành phố Hồ Chí Minh và vài năm trở lại đây, khách du lịch các nước: Bỉ, Anh, Pháp, Đức... cũng đến đặt hàng, mỗi lần đặt từ vài chục chiếc trở lên. Họ thích thổ cẩm Tày bởi họa tiết nổi bật, nhiều người đặt hàng tôi để may áo dài, chăn, ga, gối. Ở đây, những năm 80 của thế kỷ trước, nhà nào cũng có 1,2 khung dệt vải, con gái trong xóm đều phải học và biết dệt để tự tay dệt quần áo, mặt địu, vỏ chăn, gối... sử dụng trong gia đình, làm của hồi môn hoặc đem bán tại các chợ phiên trong tỉnh.

Nét độc đáo là đồng bào Tày ở Luống Nọi là tạo hoa văn trên mặt trái của sản phẩm thổ cẩm, không phải dệt từ mặt phải như kĩ thuật dệt thông thường…Công cụ để dệt ra sản phẩm thổ cẩm là khung cửi, con thoi được làm bằng gỗ, trên khung cửi là những que tre mềm mại để tạo hoa văn. Hoa văn trang trí có ba dạng chủ yếu là: hoa văn hình học, hoa văn hiện thực về thực vật, hoa văn hiện thực về động vật. Ngoài ra, còn có một số hoa văn tín ngưỡng tôn giáo trên trang phục của các thầy Then, thầy Tào. Những hoa văn tạo ra trên sản phẩm thổ cẩm phản ánh trung thực xã hội, những hoạt động lao động sản xuất và văn hóa tinh thần của người Tày. Hoa văn thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa con người với thiên nhiên, sự hòa đồng vốn có như là quy luật bất biến. Màu chủ đạo trên các sản phẩm thổ cẩm là xanh, đỏ, vàng, tím, trắng, đen. Từ các màu này, người dệt sẽ pha chế các gam màu đậm, nhạt phù hợp theo ý tưởng cho từng sản phẩm.

Cầm tấm thổ cẩm của người Tày trên tay, du khách sẽ cảm nhận được sự đa dạng, phong phú về màu sắc, đường nét và cảm những hình thù trên hoa văn, tạo ấn tượng mạnh với hoa văn, họa tiết đối xứng, phản ánh quan niệm về sự hòa hợp trường tồn của cuộc sống, vũ trụ, triết lý âm dương, ngũ hành…

Bà Trần Thị Thanh, du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: Tôi cùng gia đình lên thăm và trải nghiệm tuyến phía Bắc Công viên địa chất Non nước Cao Bằng, tôi rất ấn tượng với nghề dệt thổ cẩm của người Tày ở Luống Nọi, chúng tôi được nghệ nhân Nông Thị Thược giới thiệu, tìm hiểu về các khâu để tạo nên một tấm vải thổ cẩm, nhìn ngắm những hoa văn rất đặc sắc trên tấm vải, tôi cảm nhận được khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp của miền núi cao.

Ngày nay, các sản phẩm thổ cẩm vẫn được dùng trong đời sống như: tấm trướng che bàn thờ, một số chi tiết cấu thành tấm áo, mũ, khăn, mặt gối, vỏ chăn, mặt địu, túi xách…Để gìn giữ, phát huy Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã gắn nghề dệt thổ cẩm với phát triển du lịch tạo nên điểm độc đáo thu hút khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm. Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tô Thị Trang cho biết: Thời gian tới, tỉnh sẽ có những phương án cụ thể hơn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị nghề dệt thổ cẩm của người Tày ở Luống Nọi. Trong đó, chú ý xây dựng và triển khai đề án hỗ trợ, đào tạo, nâng cao tay nghề cho người dệt thổ cẩm; khuyến khích đồng bào Tày ở Luống Nọi chủ động định hướng, động viên bà con đầu tư khung dệt thủ công, đa dạng hóa mẫu mã, chủng loại các sản phẩm thổ cẩm..., tạo ra sản phẩm chất lượng cung ứng cho thị trường. Cùng với đó, tỉnh tiếp tục đẩy mạnh quảng bá, thu hút du khách đến trải nghiệm nhằm giữ gìn, phát huy và nâng cao thu nhập cho người dân làm nghề dệt thổ cẩm.

Nguồn: baocaobang.vn